Eskişehir Valiliği Aylık Şehir Kültürü Dergisi "Eski-Yeni" için hazırladığım yazıyı burada da sizinle paylaşıyorum. Yazının dergideki künyesi: Mustafa Çakır (2009). "Gelenekten Geleceğe Eskişehir" ESKİ-YENİ: Eskişehir Valiliği Aylık Şehir Kültürü Dergisi. Yıl 1, Sayı 3, ss.86-89. Dergiye, http://www.eskisehir.gov.tr/eskiyeni/mayis09/ adresinden ulaşılabilir.
Eskişehir, hem tarihiyle yaşayan etkileyici, hem de şehir dışından gelen ziyaretçilerinde hayranlık uyandıran çağdaş, dinamik ve modern bir şehirdir. Ülkelerin ötesinde artık şehirlerin, hatta kasabaların kıyasıya rekabet ettiği günümüz dünyasında Eskişehir, başlı başına algıda seçicilik yaratan ciddi bir marka olma yolunda ilerlemektedir. Rekabetin yoğun olduğu ortamda sadece iyi olmak yetmiyor. Daha iyi olmak gerekiyor. Bunun için de sadece yöneticilerin değil, şehirde yaşayan herkesin sorumluluk ve öncelik alan bir düşüncede birleşerek planlarını gerçekleştirilmesi gerekiyor.
Eski-Şehir
1071 yılında Selçukluların Anadolu’ya girmesi[1] ve 1074’de Kudüs’ün Selçukluların yönetimine geçmesi[2] ile, kendini ciddi bir tehdit altında hisseden başta Bizans İmparatoru Alexios I. Komnenos, olmak üzere bütün Hıristiyan Batı dünyası Papa II. Urban’ın 1095 yılında Clermont-Fransa’da yaptığı Konsüller toplantısında, bellum iustum (kutsal savaş) nedeni çıkarıyor ve savaşı Deus lo vult! („Tanrının isteği!“) olarak ilan ediyordu. Kudüs’ü almak ve bu yolla dünyevi günahlarından arınacağına inanan binlerce Hıristiyan yollara düşüyor. Tarihçilerin Haçlı seferleri diye adlandırdığı bu maceranın ilkinde, Ekim 1096’da İznik’den geri çevrilseler de Thymbres (Porsuk) kuzeyinden 30 Haziran 1097 akşamı Doryläum yakınlarına konuşlandılar ve 01 Temmuz 1097'de 60.000 askerle Frigyalılar döneminden beri Dorylaion olarak adlandırılan bu bölgede I. Kılıç Arslan ile savaştılar (Doryläum Savaşı)[3]. Yaptıkları savaştan da galip çıkıp, Kudüs’te bir devlet kurdular[4]. Selçuklular bir süre sonra şehri geri aldılar; harabeye dönen şehir, Türkler tarafından artık eski şehir olarak adlandırılmaya başlanıyor.
Eskişehir halkı, yeni devletin kuruluş hazırlıklarından bu yana gösterdiği bilinçle Anadolu’nun gerdanına takılmış bir Cumhuriyet Altını gibi parlamış, her dönemde dikkat çekmeyi başarmıştır. Bu şehrin yöneticileri gerçekleştirdikleri atılımlarla her daim Anadolu insanının gülen yüzünü gösteren çağdaş bir şehir kimliğini ve kültürünün öne çıkarılması için çalışmış; bir yerel yönetim kültürü oluşturmuştur. Kültür bu bağlamda geleneksel olandan ibaret değildir. Daha çok gelecekle, nasıl olmak istediğimizle ilgilidir. Eskişehir’in geleceğe ilişkin öngörülerini oluşturan da aslında geçmişten aldığı kültürü geleceğe taşıyan çok kültürlü yapısıdır. Bu yapı onu Türkiye’nin en yaşanabilir şehirlerinden biri haline getirmiştir[5].
Bugün, Eskişehir’i bir kalkındırmak, çağdaş bir şehir kimliğini kazandırabilmek için elbirliğiyle çalışarak herkesin tad alacağı yaşanır bir şehre dönüştürmek gerekir.
Eskişehirlilik Bilinci
İnsanlar bir yere gitmeden önce gidecekleri yerin şöhretini, reklamların anlattıklarını veya eski tecrübelerine dayanarak karar vermektedir. Şehir değişik zamanlarda gerek Balkanlardan gerekse ülkenin diğer bölgelerinden göç almasıyla kozmopolit bir sosyal ve kültürel yapıya dönüşmüştür. Şehirde bulunan iki üniversiteye ait öğrenciler de bu çok kültürlü yapıyı zenginleştirmekte, buraya dinamik bir yapı kazandırmaktadır. Bu dinamik yapı onu farklılıklara açık, birlikte uyum içinde yaşama ve hoşgörü geleneğini ifade eden ‘Eskişehirlilik’ kimliğinin oluşmasını sağlamıştır. Bu kimliğin oluşması, bugün yapılan yatırımları desteklemektedir.
Bu şehrin pazarlanabilmesi için bir marka değerinin oluşturulması ve bu marka değerini temsil eden bir slogana sahip olması gerekiyor. “Eskişehir, orası başka!” gibi.
Bu sloganlardan etkilenerek Eskişehir’e gelecek konuklara yardımcı olmak üzere, Büyükşehir Belediyesi, gelişmiş batılı ülkelerdeki uygulamaya benzer şekilde Tourist-Information büroları, Tourist-Call-Center, Hotel-Service istasyonlarının oluşturulmasına öncülük edebilir. Bu hizmetlerin bir bölümü yahut tamamı eskişehir.info gibi bir adreste toplanabilir. Bu adres aynı zamanda Büyükşehir, alt belediyeler ve valilik resmi sayfalarına da bağlantı vererek sanal buluşma yahut kavşak noktası oluşturabilir.
Burada, Eskişehir’i diğer şehirlerden ayıran özelliklerin neler olduğu öne çıkarılarak, şehirle ilgili marka imajının güçlendirilmesi sağlanabilir. Aşağıda, Eskişehir’in marka imajını güçlendirmeye yönelik çalışmalara örnek verilmektedir.
Eskişehir Kentkart
Eskişehir için dünyanın pek çok ülkesinde kullanılan şehir kartı piyasaya çıkarılabilir. Oluşturulacak bu kart, farklı renk ve farklı içeriklerde hazırlanabilir. Örneğin, şehirde sürekli oturanlar için hemşeri kartı veya geçici olarak gelenler için misafir kartı olmak üzere iki türde düzenlenebilir. İlk kart, temel belediye hizmetlerinin (borç sorgulama, borç ödeme, tahakkuk bilgilerini görme, beyan sorgulama, mezarlık yeri sorgulama, konutlarla ilgili rayiç bedel sorgulama, belediye faaliyetleri, kent rehberi vb) yanı sıra acil ambulans, sağlık (nöbetçi eczaneler, aile hekimliği gibi) ve cenaze hizmetlerini kapsayabilir; vatandaşlara her konuda bilgi edinme kolaylığı sağlar. İkinci kart turistik ziyaretçi kartı olarak düzenlenebilir. Bu kartı satın alan turistler şehirdeki müze ziyareti, tiyatro, konser gibi kültürel etkinliklerden tamamen ücretsiz veya alınan hizmetin türüne göre belli bir indirimle faydalanabilirler. Şehir içi toplu taşım araçlarından ücretsiz yararlanma, anlaşmalı mağaza ve restoran indirimleri kart kapsamına alınabilecek uygulamalar olabilir.
Paket Tur Eskişehir
Eskişehir’e şehir dışından gelmek isteyenlere yönelik standart paketler sunulabilir. Örneğin, hafta sonunu Eskişehir’de geçirmek isteyenler için müze paketi, kültür paketi gibi seçeneklerle paket turlar sunulabilir. Bu durumda, acentelerin dışında münferit olarak Eskişehir’e gelenlere şehrin gar ve otogarda oluşturulacak enformasyon bürolarında bu paketler ürün olarak sunulabilir. Bu uygulama da “Bu defa hayallerinizin değil gerçeklerin peşinden gidin, Eskişehir’i görün” gibi bir sloganla Eskişehir dışında değişik tanıtım kanalları kullanılarak duyurulup yaygınlaştırılabilir.
Toplu taşım araçlarında bütün yönlerde geçerli olan günlük, üç günlük, bir haftalık olmak üzere, tek kişilik, iki kişilik ve beş kişiye kadar grup biletleri hazırlanarak şehre gelen konuklara ulaşımda kolaylık ve her yöne yeni bir bilete göre daha ekonomik bilet seçenekleri oluşturulabilir.
Eskişehir’e günübirlik gelecekler için geliştirilecek bu ürünlerin yanı sıra, geceleme ve bir kültürel etkinliğe katılım da programa ilave edilerek geliştirilebilir.
Eskişehir otobüs terminali ile DDY gar binası şehirlerarası yolcuların şehirle ilgili ilk izlenimi aldıkları yerlerdir. Burada hareket saatini beklerken yapılabilecek en iyi şey alışveriştir. Bir de dönüş için bekleniyorsa. Söz konusu her iki mekânda gazete ve dergilerin satıldığı işlerlerinin yanı sıra el sanatları ürünlerinin satıldığı küçük dükkânlar bulunmaktadır. Burada eksik olan şeyler, ileri bir işletmecilik anlayışı, bir marka ve özgün sanat ürünleri. Buradaki işletme sahipleri farkındalık yaratacak projeleri geliştirmeleri ve yaşama geçirebilmeleri için eğitim ve uygulama faaliyetleri için özendirilebilir.
Alışveriş Şehri Eskişehir
Kültür ve Turizm Bakanlığı desteği ile yerel esnaf Turizm konusunda bilinçlendirilmeye ve halkla ilişkiler, pazarlama, etkinlik gibi konularda eğitimden geçirilebilir. Böylece Eskişehir’de açılmış bulunan ve açılması planlanan alış veriş merkezlerindeki işyerlerinin bilinçli bir Eskişehir-Markası oluşturmaya yönelik ortak bir strateji izlemeleri, güçlerini birleştirerek yeni bir sinerji yaratmaları sağlanabilir. Her bir farklı işletme, Eskişehir’in dışarıdan gelenler için bir çekim merkezi oluşturulması konusunda diğerleriyle ortak paydalarda buluşup strateji belirleyebilir.
Şehir dışından müşteri çekebilmek üzere, kampanyalar düzenlenebilir. Bu kampanyalar bağlamında, Ankara, İstanbul, Bursa vd. gibi şehirlerde bilboardlar aracılığı ile Eskişehir tanıtımı yapılabilir. Bu tanıtımlar, örneğin Eskişehir’e hızlı tren ile gelenlere biletini gösterdiğinde Eskişehirli esnafın belli oranlarda indirim yapacağı söylenebilir. Bu kampanyaya katılmak isteyen anlaşmalı mağazalar da belli bir Eskişehir Logosu geliştirilerek bu logo ile tanıtılır. Ulusal veya uluslar arası etkinlikleri izlemek üzere Eskişehir’e gelecek ziyaretçilere, şehiriçi ve şehirler arası ulaşımda belli oranlarda indirim yapılabilir ve bu biletlerle indirimli olarak alışveriş, konser vd yararlanma olanağı sağlanabilir.
Kongre ve Etkinlik Şehri Eskişehir
Eskişehir’deki alışveriş merkezlerinin her birinde sinema salonları açılmıştır. Bu merkezlerden özelikle kent içindeki bir alışveriş merkezinin bir bölümünün kongre ve toplantı organizasyonları için düzenlenmesi düşünülebilir ve şehirdeki iki üniversitenin dışında, bu şehirde yaşayan iş çevreleri ve diğer entelektüel kesimin oluşturacağı “Eskişehir Forumu” vb adla yerel, ulusal, uluslararası kongre ve toplantı organizasyonları gerçekleştirilebilir. Örneğin Almanya’da Oktoberfest; Brezilya’da Rio Karnavalı gibi… Aynı şekilde bu organizasyonlar nedeniyle şehre gelenlere toplu taşım araçları da etkinlik süresince ücretsiz yararlanma olanağı sağlanarak, şehrin bu amaçla da cazip bir toplantı merkezi olması sağlanabilir.
Kardeş Şehir Eskişehir
Eskişehir, mevcut kardeş şehir ağını genişleterek, kurduğu ilişkileri aktive ederek, uluslararası bir etkinlik zincirinin halkasını oluşturacak zincire üye olabilir veya bu etkinliğin öncülüğünü yapabilir.
Sağlık Hizmetleri Şehri Eskişehir
Eskişehir, sahip olduğu sağlık hizmetleri altyapısı ile sadece il merkezinde yaşayanlara değil, giderek adeta geniş bir sağlık kampüsü gibi bütün bölgeye hitap eden üst düzeyde sağlık hizmeti sunan bir şehir haline gelmektedir. Sadece tedavi amacıyla değil, hasta refakatçisi veya ziyaretçisi olarak kente gelenlere de gerekli desteğin verilebildiği altyapı olanakları ve şehir dışından gelenlere kendilerini evlerinde hissettirecek, insanı odak noktasına alan hizmetlerin sunulması konusunda çalışılabilir; girişimciler özendirilebilir.
Öte yandan, şehrin termal altyapısına uygun projeler yaşama geçirilerek, işletmeciler geleneksel hamam anlayışından hijyen koşullarının sağlandığı çağdaş termal işletmeleri ve SPA uygulamalarına özendirilmelidir.
Haftasonu Keyfi Eskişehir
Eskişehirlilerin yeni açılan büyük ölçekli parkların içindeki tesislerde, makul fiyatlarla açık büfe kahvaltı yapabilmeleri, şehrin yakın çevresinde açılan ticari işletmelerin de benzer etkinliklere destek vererek, hafta içindeki iş yoğunluğuyla oluşan geriliminin hafifletilmesi sağlanabilir. Aileler arasında kaynaştırıcı, kardeş aile projeleri yaşama geçirilerek sınıflar arasında sağlıklı iletişim kurulmaya yönelik etkinlikler yaşama geçirilebilir.
Eskişehir’de Senfoni ve Tiyatro
Eskişehirliler çoktandır kültürel etkinliklere katılmak için şehir dışına çıkmak yerine, kültür ve sanata ilgili olarak çevre illerden gelenlere ev sahipliği yapmaya başladılar. Ankara veya İstanbul gibi başka şehirlerden gelen insanların sadece Eskişehir Festivali için değil ama örneğin Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Senfoni Orkestrası, Anadolu Üniversitesi Senfoni Orkestrası konserlerine gelmeleri sağlanabilir. Bu etkinlik Eskişehir çevresindeki diğer şehirlerden geleceklere konser bileti, geceleme ve ertesi saban brunch şeklinde bir paket olarak sunulabilir. Gruplara indirim, okullara özendirici fiyat ve teşvikler sağlanabilir.
Eskişehir kenarda kalan semtlerine gezici tiyatro, kütüphane ve sosyal etkinliklerin götürülmesi bu semtlerde yaşayanların anılan etkinliklere katılmak için şehir merkezine gelmelerini beklemekten daha etkili bir seçenek olarak düşünülebilir…
Turizm Tanıtımı Yayıncılığı
Eskişehir tanıtım kampanyasında, “Turistik Eskişehir“ tanıtımları için turizm otoritelerince yılın belli dönemlerine uygun özel ilgi alanlarına yönelik gezi rehberleri hazırlanmalı. Ücretsiz olarak dağıtılacak bu gezi rehberlerinde şehirdeki turistik işletme sahiplerinin ilanlarına yer verilmelidir. Finansman kaynağı ise bu reklamlardan sağlanabilir. Bu rehberlerde anlatılan tarihi Eskişehir’in yanı sıra günümüz Eskişehir’i de yer almalıdır.
Basın kuruluşları ile ortak düzenlenecek kampanyada, -tarih, kültür, otantik şehir dokusu, dinamik yaşam tarzı gibi unsurların alışveriş, eğlence, yeme-içme, dinlence, gece hayatı gibi konseptlerle ‘benzersiz bir deneyim’ zemininde bir araya getirilmesi, -Büyülü ve Modern Eskişehir’i canlı bir görsellikle, uyum içersinde buluşturulması, -Türkiye’nin pozitif ve nitelikli imajını destekleyen, güçlü ve zengin bir çeşitliliğin yansıtılması hedeflenebilir.
Kültürel Miras ve Eskişehir
Eskişehirlilerin kaybolmaya yüz tutan yerel kültürel mirasın canlandırılması, modern yaşam tarzı ile geleneksel değerleri birleştirerek çağdaş yaşam içinde kullanımına duyarlı oldukları öteden beri bilinmektedir. Bilinçli bir strateji ile yeniden üretimi yapılacak kültürel objelerin tespiti ve yeniden üretiminin sağlanarak bunların belli pazar koşulları oluşturularak piyasaya sunulması düşünülebilir. Bu yolla, işsizlere beceri kazandırılarak ekonomik yetersizliklerinin ortadan kaldırılması sağlanabilir.
Atlıhan örneğinde olduğu gibi, yeni yapılan Odunpazarı evlerinin bir bölümü de sanatçıların finansal olarak güçlendirilmesi için ürettikleri eserleri pazarlayarak gelirler sağlamalarına yönelik düzenlemeler yapılabilir. Eskişehir, kültür ihraç eden bir il konumuna getirilebilir.
Öte yandan birçok turizm beldesinde evlerin balkonları ve pencere pervazları çiçeklerle süslü olduğu bilinmektedir. Bu gerçekten yola çıkılarak, Odunpazarı başta olmak üzere mahallelerde, şehrin belli başlı yerlerinde en iyi balkon, en iyi dış cephe uygulaması yapılmış konut gibi özendirici yarışmalar düzenlenerek, şehrin görünümüne olumlu yansıyacak faaliyetler yaşama geçirilebilir. Saksı ve tohum temini veya uygulamaya katılanlara küçük bir çevre temizlik vergisi indirimi gibi özendirici ödüller verilebilir. Viyana’da Hundertwasserhaus uygulamasında olduğu gibi, sanatsal çalışmaların mimari uygulamalara dönüşmesi konusunda teşvikler yapılabilir. Örneğin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü bu tür bir binada hizmet verebilir; belki bir toplu konut uygulaması bu tür sanatsal uygulamaya ev sahipliği yaparak özel bir yerleşim alanı oluşturulabilir. Bu uygulamayı gerçekleştirmek veya özendirmek belediyelere düşüyor.
Turizm Gönüllülerinin Şehri
En iyi tanıtım Eskişehir’i ziyaret edenlerin döndüklerinde yakın çevrelerinde yapacakları tanıtımdır. Bu görüşü esas alarak şu konularda çalışmalar yapılabilir:
· Turizm gönüllüğü bir kimlik olarak geliştirilebilir.
· Meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerle işbirliği yapılabilir.
· Eskişehir’e gelen Türk veya yabancı ünlü kişilerden Eskişehir fahri hemşerisi ve turizm gönüllüsü olarak yararlanılabilir.
· Yurtdışına ve Eskişehir dışındaki üniversitelere eğitim için giden öğrencilerden turizm gönüllüsü olarak yararlanılabilir.
· İlk ve orta öğretim okullarında turizm etkinlikleri gerçekleştirilebilir.
· Eskişehir ile diğer şehirler arasındaki yolcu otobüsleri ile Eskişehir çıkışlı araçlara mutlaka Eskişehir logosu ve sloganını taşıma zorunluluğu getirilebilir.
Eskişehir Odunpazarı evlerinde gerçekleştirilen dış cephe onarımının yanı sıra, bu evlerin içinde gerçekleştirilecek düzenlemelerle bu evlerin pansiyon olarak işletilebilmesi için, bu evlerde oturanların bilinçlendirilmesi, eğitilmesi ve bu ailelere yeni gelir kaynakları yaratılması sağlanabilir. Çünkü turizm kültürler arasında kurduğu köprüyle sıkıntılı bir dünyaya umut veren bir araçtır. Eskişehir’e gelen yabancılar, Türk insanını çok sevdiklerini, bu şehre bir daha gelmek istediklerini söylüyorlar. Biz gerçekten avantajlıyız çünkü turizm felsefesinin temel bir yaklaşımı kültürümüzün önemli bir unsuru ile örtüşüyor. Konukseverlik… İşe buradan başlayalım.
Sonuç Yerine
Bugün gelinen noktada, “kültür ve turizmi günlük politik tartışma ve kar alanlarından uzak tutmalı, ortak bir bilinç oluşturmaya çalışmalıyız; herkesin kendi kültürünü bağımsız bir şekilde yaşadığı bir ortam hazırlamalıyız” deniliyorsa bu hoştur, güzeldir; ama “de facto” medeniyetsizliğin tereyağlı ekmeğinin üzerine bal sürmektir.
Eskişehirlilerin şehirdeki yaşantılarını kent kültürü bilinciyle harmanlayıp, onları elbirliğiyle Eskişehir’de değil de Eskişehir’i yaşamaya alıştırabilirsek, giderek kırsallaşan şehrin kentsel kimliğini yeniden geri kazanabiliriz. Böylece Eskişehir keyifle yaşanan bir yer yani Hortus Deliciarum olarak kalıcı bir marka olur.
[1] Claude Cahen: La Campagne de Mantzikert d'apres les sources musulmanes. In: Byzantion 9, 1934, S. 613-642.
[2] Claude Cahen: The Turkish Invasion: The Selchükids. In: Kenneth M. Setton (Hrsg.), A History of the Crusades. Bd. 1, Madison/Wisconsin 1969, S. 135-176.
[3] Amin Maalouf: Der Heilige Krieg der Barbaren. Die Kreuzzüge aus der Sicht der Araber. München 1996, S. 52-55.
[4] Albert von Aachen, Geschichte des Ersten Kreuzzugs. Erster.Teil: Die Eroberung des heiligen Landes, in: H. Hefele: Das alte Reich, Jena 1923.
[5] Burak Mavi. Türkiye’nin en yaşanılası şehirleri. CNBC-e Business, Ekim 2008, http://www.cnbce.com/business/0810/konuid=2.asp, Eskişehir, ekonomi, sağlık, eğitim, güvenlik, kent hayatı ve kültür-sanat alanların tümü içinde, Türkiye’nin 4. yaşanabilir kenti çıkıyor. Rekabet endeksinden yer alan, anaokulundan itibaren öğretmen başına düşen öğrenci sayısı, ortalama bitirilen okul yılı, okuma yazma oranı ve ÖSS başarısı gibi değişkenler dikkate alarak oluşturulan ‘insan sermaye endeksi’nde Ankara’dan sonra 2. sırada yer alıyor. Eskişehir, Ar-Ge harcamaları, kişi başına düşen akademik yayın ve patent sayısı gibi değişkenlerden oluşan ‘yaratıcı sermaye endeksi’nde de Ankara ve İstanbul’dan sonra 3. sırada. Türkiye’deki bölgesel kalkınma kent bazında ekonomik canlılık ve etkinlik, emek piyasası, yaratıcılık, insan sermayesi, sosyal sermaye ve fiziki altyapı gibi değişkenlerle ölçen Rekabet Endeksi, genel olarak, Türkiye’nin rekabet endeksi sıralamasında Eskişehir, Kayseri ve Konya gibi diğer kentlerin önünde, 5. sırada yer alıyor.
