Memoğlu İbrahim Efendi'nin çocukları

Ülkemizde soy sop araştırmaları çokça yapılıyor. Kişilerin nereden gelip nereye yerleştiği gibi konular merak ediliyor. Biri öbürü hakkında bir kanaat oluşturmadan önce, önce soyuna sopuna bakıyor; araştırıyor, soruşturuyor... 

Ben de kimi meraklı dostlarım için kısa bir araştırma yaptım. Meraksavar bir vademacum hazırladım. Görüleceği üzere, soyumuz sopumuzla ilgili bir kaygımız, gizlimiz saklımız yok. Ebediyete göç edenlerin her birini rahmetle yad ederken, hayatta olanlara da sağlıklı ömürler diliyorum. Bu yazı hem ailemizin gençlerini bilgilendirecek, hem de üçüncü şahısların merakını giderdiği gibi, meraktan doğan rahatsızlıklarını da ortadan kaldıracaktır. 

Soyumuz İran'ın kuzeydoğusunda bulunan Horasan bölgesinden Anadolu'ya göç eden Oğuzların Üçoklar boyundan geliyor. Tarihi kaynaklara göre Üçoklar, Osmanlı döneminde Vilayet-i Çepni olarak adlandırılan Giresun'a yerleşmişler. Bu nedenle, tanıştığım hemen herkes Çepni Türkmenlerine[1] ait olduğumuzu söylüyor. Büyük büyük dedelerimizden günümüze kadar yaşayabilen akrabalarımız Türkiye'nin değişik vilayetleri (Giresun, İstanbul, Bursa, Düzce, Bolu, Eskişehir) ile Avrupa ülkelerinde dağınık halde bulunuyor. Tarihi kayıtlarda, Çaldıran savaşından sonra İran’a dönenlerin olduğu da görülüyor.

Daha somut bilgiler vereyim. Baba tarafından büyük dedem, yani babamın dedesi, Memoğlu Mustafa Efendi (1297-1333/1914), Giresun'a bağlı Bulancak İlçesi'nin Cindi[2] köyü nüfusuna kayıtlı Memoğlu İbrahim Efendi[3] ile Esma Hanım’ın oğludur.

Mustafa Efendi Cindi'de doğup büyüdükten sonra, bugün idari olarak Piraziz, sosyal olarak Bulancak ilçesine bağlı bir belde olan Bozat’a taşınmış; orada Çengeloğlu Ahmet Efendi’nin[4] kızı Gülsüm Hanım (1875-1944) ile evlenmiş; burada büyük kızı Selime Halamız dünyaya gelmiştir.

İshak Dede Gülişan Ana ile

Daha sonra halk arasında ’93 Harbi olarak bilinen 1877 (Hicri 1293) Osmanlı Rus Savaşı sırasında başlayan göç dalgasından kısmetine düşeni alan Mustafa Efendi de Akçaşehir (Bugünkü Akçakoca) üzerinden Kaynaşlı ilçesine bağlı Bıçkıyanı Köyü Yukarı Karaburun Mahallesi'ne (bugünkü adı Hacıazizler Köyü) göç etmiş[5]; burada, Halil (1898- 1334/1916), Zelfi (Selvi), Şerife, Muharrem  (ölm. 1970) ve İshak (ölm. 1989) adını verdiği çocukları dünyaya gelmiştir.

Babamın babası İshak Dede'min bana anlattığına göre, Memoğlu/Memioğlu Mustafa Dedemin memlekette (Giresun'da) bir amcası daha varmış ve o da Bursa’ya yerleşmiş. Kendileri ile bir tanışıklığımız olmadı. Babamın bir süre önce tanıştığı ve memlekette ziyaret ettiği bir kısım akrabalarımız ise Bulancak ilçesine bağlı Cindi köyünde yaşıyormuş. 

Tarihi araştırmalara göre, atalarımız, 1410 yılında Karakoyunlulara katılan; bu devleti kuran ve Erzurum Bayburt havalisinde yaşayan, on bir oğuz boyundan biri olan Duharlı oymağına aitmiş. Duharlılar Ortaasya'daki Toharistan'dan kökenli olup, Basra üzerinden Anadolu'ya göç etmişler. Toharistan'dan kuzeye göç edenler ise Moğolistan'ın kuzeyindeki Sayan Dağlarında kendilerine yurt bulmuşlar; günümüzde Dukha Türkleri olarak kayda geçmişlerdir. Bu göçte Moğol istilasının rolü olduğu belirtiliyor. Duharlı oymağı XV. Yüzyılda Erzurum, Bayburt, İspir, Rize çevresinde hakim unsurlar arasında gösterilmiştir. Tarihi kayıtlarda, Karakoyunlu-Akkoyunlu ilişkilerinde etkin rol oynamış oldukları; 1457'de Bayburt kalesini Uzun Hasan'a teslim ettikleri yazılıdır. Düharlı oymağının Karakoyunluların tarih sahnesinden çekilmesiyle Akkoyunluların hizmetinde bulunduğu; bu devletin de tarih sahnesinden çekilmesi ile birlikte Erzurum İspir yöresine çekildiği ve Osmanlı Tımar Sistemi içinde yaşamını sürdürdüğü belirtilmektedir. Osmanlı kayıtlarında bu oymağın adı Tokarlı diye geçmektedir. Bugün Bayburt'a bağlı beş köyde yaşayan Memioğlu ailesinin bu soydan geldiği; ağırlıklı olarak Bayburt'ta yaşadıkları belirtilmektedir. Bugün nüfus kayıtlarından anlaşıldığı üzere Düzce, Giresun, Rize havalisinde yaşayan Memoğluların veya Memioğullarının amca çocukları oldukları 1834 yılına değin geri götürülebilen Görele nüfus kayıtlarından anlaşılmaktadır. Aileye Memoları veya Memioğulları denilmesi de Akkoyunlular döneminde yaşayan Dühani el-Hacc Hafız Mehmet Efendi'den kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir.

İşte bu soydan gelen Memoğlu İbrahim Efendi’nin oğlu Mustafa Efendi, I. Dünya Savaşı sırasındaki seferberlik döneminde henüz on altı yaşındaki oğlu Hacı Bey (1898- 1334, nüfus kayıtlarında Halil)[6] ile birlikte askere alınmış; 1915 yılında Çanakkale'de 4. Kolordu, 32. Alay 2. Tabur'da şehadet mertebesine ulaşmış[7].

İshak Dedem oğulları Mustafa, Sabri,
Yakup ve Ethem ile (soldan sağa)

Babam Sabri Çakır'ın babası, Memoğlu Mustafa Efendi’nin küçük oğlu İshak Efendi (Çakır), Oğuzların Çepni boyuna mensup Gümüşalioğlu Ömer Efendi ile Zeliha Hanım’ın kızları Fadime Hanım ile Giresun'un Piraziz ilçesine bağlı Bozat köyünden Bıçkıyanı Köyü Karaburun Mahallesine (Bugünkü Hacıazizler Köyü) göç eden Mehdioğlu Aliosman Efendi'nin yaptığı evlilikten doğan kızları Sakine Hanım ile evlenmiş (Sakine Ninemiz'in babası Mehdioğlu Ali Osman Efendi, çalışkanlığı, efendiliği ve dindarlığı ile biliniyormuş. Genç yaşında köyün sayılı zenginleri arasına girmiş; bir oğlu, beş kızı olmuş. Oğlu küçük yaşta vefat etmiş; kendisi de 37 yaşında, arkasında o döneme göre servet sayılacak bir mal varlığı bırakarak vefat etmiş). İshak Dede'min Sakine Hanım ile yaptığı evlilikten üç erkek (Yakup, Sabri ve Mustafa); beş kız (Nazmiye, Sebahat, Neziha, Meliha ve Feriha) dünyaya gelmiş. İshak Efendi, Sakine Hanım’ın 37 yaşında vefat etmesi üzerine Halime Hanım ile yaptığı ve kısa süren evliliğinin ardından Gülişan Ana ile evlenmiş. Bu evlilikten biri erkek (Ethem Amcam) ve ikisi kız (ablamla yaşıt Pamuk ve benimle yaşıt Aysel halam) olmak üzere üç çocuğu daha olmuş. Sağdaki fotoğrafta (soldan sağa) Mustafa amcam, babam, İshak dedem, Yakup ve Ethem amcalarım 80'li yıllarda bir ramazan bayramında çektirdikleri fotoğrafta görülüyor.

Özetleyecek olursak, İshak Dedemin babası Mustafa Efendi Memoğlarından, dayıları Çengeloğullarından; eşi Sakine Hanım ise anne tarafı Gümüşalioğullarından, baba tarafı da Mehdioğullarından oluyor. Yurt içi göçler nedeniyle Türkiye'nin değişik illerine dağılmış olsalar da akrabalarımız Giresun'un Bulancak İlçesi'ne bağlı Cindi köyü ile yine Giresun'un Piraziz ilçesine bağlı Bozat köyleri ile Bayburt ve Rize'de yaşıyorlar. 

Amcalarımdan, Eskişehir'de yaşayıp, burada metfun olan Yakup Çakır'ın Fatih ve Safiye; Mustafa Çakır'ın Sezai, Recai ve Zekai; Ethem amcamın Koray, Suna ve babam Sabri Çakır'ın da Selma ve Mustafa adlı çocukları dünyaya gelmiş. Selma Darıyeri Mengencik Köyü'nde Kahvecioğulları eşrafından Fikret Kahveci'nin oğlu Sezgin Kahveci ile evlenmiş ve bu evlilikten halen İsviçre'de yaşayan Savaş ve Saadet adlı çocukları dünyaya gelmiştir. Savaş (Kahveci) İsviçre'de Joana Torres ile 2014 yılında evlenmiş olup halen bu ülkede bir özel şirkette üst düzey yönetici olarak çalışmaktadır. Bir özel şirkette grafik tasarım uzmanı olarak çalışan Saadet ise 2016 yılında Ardan Zamur ile evlenmiş, bu evlilikten Celine Lea adında bir kızları olmuştur.

Aziz Dede Şerife Nine ile

Şimdi de anne tarafından dedem Tavukçuoğlu[8] Hacı Aziz Yıldırım hakkında bilgi vereyim. O da Türkmen soylu olup; babası merhum Tavukçuoğlu Tacir Mehmet Efendi, I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesinde savaşan Üçüncü Ordu'nun Allahüekber Dağlarında yürüttüğü Sarıkamış Harekatı sırasında (Ocak 1915) şehit olmuş. Trabzon'un Şalpazarı ilçesine bağlı Düzköy'de ikamet eden aile savaş yıllarındaki göç hareketlerinin etkisiyle önce Düzce'ye; sonra da Kaynaşlı ilçesine bağlı Bıçkıyanı Köyü'ne yerleşmiş. Ardından kendileriyle birlikte doğu Karadeniz bölgesinden göç eden Gümüşalioğulları, Çengeloğulları ve Mehdioğulları ile Yukarı Karaburun Mahallesini (bugünkü Hacıazizler Köyü'nü) kurmuşlar. Hacı Aziz dedem, cumhuriyetin ilk yıllarında bu köyün muhtarlığını yapmıştır.

Tavukçuoğlu Tacir Hacı Mehmet Efendi’nin oğlu Hacı Aziz (Yıldırım) dedemiz, annem Hikmet’in babası, Memoğlu Mustafa Efendi'nin küçük kızı, Memoğlu İshak Efendi’nin ablası Şerife Hanım ile evlenmiş; bu evlilikten altısı kız, altısı erkek olmak üzere toplam on iki çocuk dünyaya gelmiş (Sol alttaki fotoğrafta arka sıra, soldan sağa: Osman, Mehmet, Mustafa, Necati, Fevzi Paşa; orta sıra, soldan sağa: Hikmet, İpek, Dilber, Şehriye, Necmiye, ön sıra Cemil ve Fatma).

Aziz Dedemin çocukları

Babam, halası Şerife Hanım’ın kızı Hikmet; annem de dayısı İshak Efendi’nin oğlu Sabri ile evlenmiş; yani babam halasının kızını almış, annem dayısının oğluna varmış ve bu evlilikten ablam (Selma Kahveci) ve bendeniz olmak üzere iki çocuk dünyaya gelmiş. 

Babam ve annem

Babam Memoğlu İshak Efendi’nin oğlu Sabri Çakır 1970 yılı mart ayında ve zevcesi, validem Tavukçuoğlu Aziz Efendi’nin kızı Hikmet Çakır 1973 yılında Bıçkıyanı Köyü Karaburun Mahallesi’nden Avusturya’nın Vorarlberg eyaletindeki Dornbirn şehrine çalışmaya gittiler. Burada uzun yıllar Avusturya’da çalıştıktan sonra, emekli olup Türkiye’ye kesin dönüş yaptılar ve Bolu’ya yerleştiler. Yazları Bolu'da, kışları ise Düzce'de ikamet ediyorlar. Babam ve annem hayatın bütün zorluklarına birlikte göğüs germişler; önce kendi yaşamlarını idame ettirmek, sonra da çocuklarının istikbalini güvenceye almak için çalışmışlar; çalışmışlar... Bizleri bu günlere getirmişler.

Ailemiz geçmişte yaşadığı her türlü yoksunluk ve yoksulluk dönemlerinde dahi bu ülkenin vatandaşı olmanın bilinciyle, yurttaş olmanın sorumluluklarını severek ve isteyerek yerine getirmeye gayret etmiş; yaşadığı olumsuzlukların çözümünü dışarıda değil, içeride arayarak, kaynağını bu milletten almayan hiçbir güce, görüşe itibar etmemiştir.

Avusturya'nın Bregenz Eyaleti Göç Müzesine koyulmak üzere Müze Kültür İşleri Müdürü Fatih Özçelik ve ekibi tarafından yapılan belgeselde hayatımı anlattığım videoya aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz:

https://www.youtube.com/watch?v=ZY3kntrkswo 

---

[1] Çepniler, sayıları 24 olarak belirlenen Oğuz Boyları'ndan biri ve en kalabalık olanıdır. Üç - Oklar'ın Gök Han koluna bağlıdırlar. Bilindiği gibi Oğuzlar; Türkiye ve Azerbaycan Türklerinin, Türkmenistan, Irak ve Suriye Türkmenleri ile Gagauzlar'ın atalarıdır. Çepnilerin bu bölgeye Trabzon’un fethinden önce Uzun Hasan zamanında kafileler halinde geldikleri bilinmektedir. Çepni kelimesinin anlamı; düşmana karşı gözü pek, mazlumlara karşı merhametli, sınır bekçiliği yapan anlamına gelmekte olup, yöre insanı bu özelliklerin tümünü taşımaktadır. Çepniler Oğuzların uç boyları olduğu için Anadolu’nun değişik yerlerinde görülmektedir. Bugün Bolu Merkez ilçeye bağlı bir Çepni köyü mevcuttur. Çepniler Orta Asya Horasan kökenlidir. Çepni isminin yer aldığı ilk yazılı metin, ilk Türk bilgini olan Kaşgarlı Mahmud'un 1070 yılında kaleme aldığı Divan-ü Lügati't-Türk isimli eserdir.

[2] Osmanlı sarayında hünerli, marifetli biniciler için "cündi" sıfatı kullanılırdı. Ayrıca Cindiler veya Cündilik, Anadolu’da yaygın tarikat olan Rıfailiğin bir koludur. Köyün adının bunlarla ne derece ilişkili olup olmadığı konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Giresun Bulancak’ın güney batısında küçük bir yerleşim birimi olan bu köyün adının 1591 yılından önce Van ve çevre illerde yaşadığı bilinen 18 aşiretten Göçerler (Celali) aşiretinin bir kolu olan Cendi’den kaynaklandığı konusunda da görüşler vardır. Bu soydan İbn-i Arabî’nin öğrencilerinden ve Sadreddin Konevi'nin yetiştirdiği Müeyyedüddin el-Cendi adlı bir âlimin olduğu ve umuma hazırlanmış bir tasavvuf ve ahlak kitabı olan Vuslat Yolu adlı bir eser de mevcuttur. Kaynaklara göre, bölgede yaşayan öncülerin, 1386 yılında Horasan erenlerinin yolunu takip ederek Buhara’dan batıya doğru yola çıkıp Anadolu’ya gelen ve Oğuzların Üçok koluna mensup Çepni boyundan olan Şeyh İdris’in ailesi ve halifelerinin soyundan olduğu belirtilmektedir Hacı Bektaş-ı Veli’nin izinde olan bu aile Sultan Murat Hüdavendigar’ın izniyle henüz meskun olmayan Piraziz ve çevresine yerleşmişlerdir. Bugün Kayseri, Ağrı, Hakkari gibi pek çok yerleşim biriminde Cindi Aşireti adıyla anılan ve internet ortamında kendilerini Zaza-Kürt olarak tanıtan aşiret üyesine de rastlanılmaktadır. Bununla birlikte Zazaların Anadolu’ya Horasan’dan geldikleri bilinmektedir. Yapılan araştırmalar, Zazaların Kürtçe (Kurmançi) dışında bir dil konuştuğunu, bu dilin Türkçenin bir lehçesi olduğunu ortaya koymuştur. İran içlerinde yaşayan Zazaların ise Çaldıran Savaşı sonrası İran içlerine kaçan alevi Türkler olduğu bilinmektedir. Bunlar “Türk mü, Kürt müdür; dillerinin özelliği nedir; alevi midir?” gibi daha pek çok konu tartışma forumlarında yer almaktadır. Tartışmalarda M. Şerif Fırat’ın “Doğu illeri tarihi ve Varto” adlı kitabı önemli bir kaynaktır. Kişi kendini hangi kimlikte görüyorsa, hissediyorsa öyledir ve saygındır. Hacı Bektaşı Veli’nin deyişiyle, “İlimle gidilmeyen yolun sonu karanlıktır”.

[3] İbrahim (TC No: 22967771922). Giresun ili İlçe: 2031, Cilt: 191, Hane No: 46.

[4] Çengeloğlu Ahmet, II. Mahmut ve Abdülmecit dönemlerinde iki defa Kaptan-ı Derya görevinde bulunmuş olan ve İstanbul Çengelköy’e adı verilen Osmanlı devlet adamı Tahir Mehmet Paşa (ö. 1851)’nın soyundandır.

[5] Bıçkıyanı köyünün henüz yerleşim yeri olmadığı ve yoğun ağaçlık bir alan olduğu dönemde, Bakacak Köyü’nün kurucularından Hafız Mustafa Özdemiroğlu burada dere kenarında suyla çalışan bir kereste biçme tesisi kurmuştur. 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı (’93 Harbi) sırasında Giresun ve ilçesi Bulancak’tan göç eden Bayraktaroğulları, Kuzumoğlulları, Kahvecioğulları ve sonradan gelen Kavrazoğulları, Hamzalılar (Şelteoğulları) ve Bektaşoğulları bu tesis etrafında yerleşmişler ve zamanla gelişen bu yerleşim alanına bilahare “Bıçkıyanı Köyü” adı verilmiştir.

[6] Hacı Bey Amcamız, babası ile askere alındıktan sonra, komşu köyden çocukluk arkadaşı Oflu Saadettin ile birlikte 38. Alayda Sıhhiye bölüğüne verilmiş. Oflu Saadettin, Gülsüm Nine’ye, Hacı Amcam ile birlikte sıhhiye er olarak görev yaptıklarını; arkadaşının yaralandığını; kendisinin firar ettiğini ve başka haberi olmadığını söylemiş. Kara Kuvvetleri kayıtlarına göre, 1. kolordu, 70. alay, 1. tabur, 6. bölükte vatani görevini Piyade Er olarak yaparken yaralanıp 25.07.1915 tarihinde Çanakkale'de 11. Ağır Mecruhin Hastanesi'nde hayatını kaybeden, Düzceli Halil adlı bir askerin kaydına rastlanmaktadır. Bu kayıt, muhtemelen doğru olmayıp mükerrer veya hatalıdır; amcamızla birlikte sıhhiye olan Oflu Sadettin ve dönemin tanıklarının anlattığına göre, amcamız arkadaşı ile firar etmemiş; KKK kayıtlarına göre 18.10.1915 tarihinde 15. Fırka Sıhhıye Bölüğünde görevliyken (38. Alay, 1. Tabur, 1. Bölük) şehit olmuş ve 9.358 numaralı Çanakkale Şehidi Düzceli Mustafa oğlu Halil olarak tarihe geçmiştir.

[7] Genelkurmay kayıtlarına göre, 22.04.1915 tarihinde Zığındere’de (Sarısığlar koyu) şehit olmuş. Tarihe 9.467 numara ile kayıtlı Çanakkale Şehidi 4. Kolordu, 32. Alay, 2. Tabur piyade er Düzceli İbrahim oğlu Mustafa olarak geçmiş. Ölüm haberi köye ancak 1917 yılında gelmiş ve nüfus kaydından düşülmüştür.

[8] Karadenizli Tavukçu ya da Tavukçuoğlu ailesinin Kıpçak (Kuman) kökenli olduğu ve Anadolu’ya Aras ve Kür nehirleri arasındaki bir bölgeden göç ettikleri bilinmektedir. Bu ailenin ileri gelenlerinden bir grup Osmanlının Kıbrıs’ı fethinden sonra Kıbrıs’a, Balkanlara vd. yerleştirilmiştir. Karadeniz’e 19. Yüzyıl ortalarında geldikleri sanılmaktadır. Dedem şeceresini verirken, Oğuzların Çepni boyundan olduklarını, Tavukçuoğlu lakabının aile büyüklerinden ve Tımara köyünü kuran Demircioğlu İbrahim’in soyundan gelen Mustafa’nın ticaretle uğraşmasına bağlamaktadır (www.timara.4t.com). Aile bireylerinin ağırlıklı olarak sarışın beyaz tenli, renkli gözlü (kahverengi ağırlıkta, mavi veya yeşil) olması ise Kıpçak/kuman tezini kuvvetlendirmektedir.