Hafıza-i beşer nisyan ile maluldür

Başlıktaki ifadeyi yarım yüzyılı aşkın bir süre önce rahmetli Adnan Menderes dönemin CHP’sini eleştirirken kullanırmış; günümüzde de kullanıldığı oluyor. Bu ifadeyi genç okuyucularım için biraz daha belirginleştireyim: İnsanın belleği unutma özürlüdür. Günlük hayatta gençler bu durumu “Balık hafızası” diye tanımlıyor. Eskiler de “Ateh” ya da “Bunama” derlermiş. Kuşkusuz yaşlılık kişilere birçok şeyi unuttursa da bizim yaşımız ve işimiz gereği bu evrenin dışında olduğumuzu ve kimi konuları unutmadığımızı belirtmek isterim.

Bugün Anadolu Üniversitesi rektörlüğü için ikinci dönem için de aday olduğunu açıklayan rektör Prof. Dr. Davut Aydın fakültemizi ziyaret edip icraatlarını anlattı. O konuşurken daha önce yazdıklarımı hatırladım[1]; zihnimi kurcalayan pek çok soru oldu. Kendisine bir rektör nasıl ağırlanması gerekiyor ve nasıl hitap edilmesi gerekiyorsa, o ölçüde, yani lisan-ı münasiple, kimi konulardaki açıklamalarının gerçeği yansıtmadığını anlatmaya çalıştım. Rektör ile öğretim elemanının ilişkilerini, dinleyenlerin sabırlarını zorlamamak için de kimi hususları paylaşmadım. Bir akademisyen olarak kurum içinde yaşanan bazı hususların altını çizmek, toplantıda görüşülen konuları ve bu konularla ilişkili görüşlerimi okuyucularımla ayrıca paylaşmak istedim.

Döner sermaye katkı payı ödemelerinde adil bir sistem getirmişler

Rektör konuşmasının önemli bir kısmını kime, hangi pozisyondaki öğretim üyesine ne kadar; yüzde kaç oranında döner sermaye katkı payı ödediklerine ayırdı. Kendisinin ve yardımcılarının aldığı oranları örneklerle açıkladı. Bir diğer husus da Türkiye’deki öğretim üyelerinin aldığı maaşı Brezilya, Arjantin gibi ülkelerdeki akademik personel ile karşılaştırmalı olarak sunmasıydı. Burada ödedikleri döner sermaye katkı payı ile Anadolu Üniversitesi öğretim elemanlarının aldıkları aylık ücretleri bu ülkelerdeki eşdeğer öğretim elemanları düzeyine veya üzerine çıkardıkları hususuydu. Dikkat çeken diğer konu da kendilerinden önceki dönemde döner sermaye katkı payı ödemelerinde şeffaf ve adil bir uygulama olmadığı; yönetime yakın kimi öğretim elemanlarına kapalı zarflarla ödemeler yapıldığı; kendi dönemlerinde bu uygulamaya son verdikleri yönündeki ifadelerdi.

Soru cevap faslına geçildikten sonra, Anadolu Üniversitesi rektörünün göreve başladıktan sonra kimi üniversitelere model oluşturacak “arama konferansı” gibi uygulamaları gerçekleştirdikleri, buna karşın bir rektör adayının üniversitenin geçmişte yaptığı arama konferansında senatoca alınan kararların hangi oranda uygulanabildiğini, gelecek dönem için hangi akademik çalışmaların, uluslararası projelerin, altyapı projelerinin öngörüldüğünü açıklamak yerine toplantının öznesinin döner sermaye katkı payı ödemelerinin oluşturmasının yürek burkan, üniversiteye yakışmayan bir durum olduğu belirtildi. Ayrıca kendinden önceki dönemlerde de kapalı zarf usulü ödeme yapılmadığı, bu durumun olsa olsa ‘90’lı yılların başında, kendisinin vakıf şirketlerinde yöneticilik yaptığı dönemlerde kalan bir uygulama olabileceği hatırlatıldı.

Öğretim elemanlarının beklentilerinin, geçmiş yönetimlerin/yöneticilerin eksik veya hatalı uygulamalarını dinlemek yerine, mevcut yönetimin yaptığı icraatları anlatması, geleceğe ilişkin öngörülerini paylaşması doğrultusunda olduğu; bunun aksi tutumların gerçekleştirilen olumlu icraatların da gölgelenmesine neden olduğu görüşü paylaşıldı.

Üniversiteyi siyasallaştırmamış

Anadolu Üniversitesi Rektörü, görev yaptığı süre içinde üniversiteyi siyasallaştırmadığını, siyaset üstü bir tutum izlediğini, özellikle yerel siyasete mesafeli durduğunu söyledi.

Unutulmamalıdır ki sıradan bir eylemin söz ve davranışın muhataplarınca anlaşılır olması, benimsenerek içselleştirilmesi, onun makul, meşru ve ikna edici olmasına bağlıdır.[2] Rektör de kendisini meşrulaştıracak bir gerekçe bulmak ve bu gerekçeye dayanarak yeni dönem için oy istemeyi strateji olarak benimsemiş.

Üniversite ne kadar siyasallaştı konusuna değinirken şu durumu göz önüne almak lazım. Anadolu Üniversitesi bir devlet üniversitesidir. Çalışanlar kamu görevlisi, kamu adına işgören pozisyonundadır. Dolayısıyla siyasal erkin üniversitenin vizyon ve misyonu üzerinde söz söyleme, yol ve yön gösterme, beklentilerini dile getirme hakkı vardır; bu hakkın sahipleri de dört yıl önce yaşanan atama sürecinde, beklentilerini karşılayacağını umdukları aday lehine bir tercih hakkı kullanmıştır. Bu durum bile rektörün siyasetle ilgili görüşlerini izahtan vareste tutuyor.

Mevcut rektörün atanması, siyasal bir tercihtir. Kendisi dört yıl önce yapılan seçim kulislerini ve atama süreci sırasında yaşadığı olayların perde arkasını, atama sürecini yöneten ve yönlendirenler ile göreve başladıktan sonra siyasetçilerle kurduğu ilişkileri elbette bizlerden daha iyi biliyordur[3]. Anadolu Üniversitesi çalışanları, kurumun Türkiye’deki saygın konumu ve yükseköğretim sistemi içindeki ağırlığının bilinciyle, devlet terbiyesi içinde hareket etmiş; karar vericilerin tercihine karşı bir tutum ortaya koymamıştır. Bu duruş, kimsenin bir şeylerin farkında olmadığı şeklinde yorumlanmamalı; aksine devlet terbiyesi almış öğretim üyelerinin kamuoyuna karşı sorumluluğunun bilinci içinde hareket ettiği şeklinde değerlendirilmelidir.

Üniversitenin siyasallaştırılmamasına bir başka örnek de Anadolu Üniversitesi tarihinde ilk defa bir siyasetçiye, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Sayın Binali Yıldırım’a, Anadolu Üniversitesi Senatosu Kararı ile (08.02.2011 tarih ve 4/4 karar no ile) “ulaştırma hizmetleri ve ülke kalkınması için yaptığı hizmetlerden dolayı” Fahri Doktora unvanı verilmesi sağlandı[4]. Sayın Bakan icraatları ile bu unvanı fazlası ile hak ediyor. Bununla birlikte dönemin senato üyelerinden biri olarak “unvanın tevdi ediliş şekli ile zamanının uygun olup olmadığı konusuna dikkat çekmeye çalışan” sınırlı sayıdaki öğretim elemanlarından biriydim. Çekincemin, unvanın tevdi edildiği zaman dilimi ile üniversitede Ulusal Raylı Sistemler Mükemmeliyet Merkezi’nin (URAYSİM) kurulma ve planlama aşamasının aynı zaman dilimine denk gelmesi ve bu durumun zihinlerde istifham yaratacağı endişesinden kaynaklanmaktaydı. Nitekim TCDD, TÜLOMSAŞ, TÜDEMSAŞ, TÜVASAŞ ile TCDD demiryolu ağı üzerinde işletmecilik yapan şirketlere test ve akreditasyonunu sağlayacağı öngörülen bu merkezin faaliyetleri o dönemde gerçekleşmedi; ancak Prof. Dr. Ö. Mete Koçkar gibi deneyimli bir bilim insanın olaya müdahil olması ile ivme kazandı[5].

Rektör, Eğitim Fakültesi’ne geldiğinde, kendisine yöneltilen sorulardan biri de İngilizce Öğretmenliği Programı öğrencilerinden Ali İsmail Korkmaz’ın Eskişehir'deki Gezi Parkı Eylemleri sırasında aldığı darp sonucu hayatını kaybetmesinden sonraki suskunluğunun nedeni oldu. Konu, o günlerde yerel basında sıkça ele alınmış; Rektör’ün Ali İsmail’in ailesine bir taziye ziyaretini neden çok gördüğü sorulmuştu[6]. Rektör, Hatay kültürünü bildiğini, gerekli taziyede bulunduklarını ama kamuoyu ile paylaşmadıklarını belitti.

Kimse de “Sayın Rektör, siz Anadolu Üniversitesi Senatosu olarak, öğrencilerin final sınavları döneminde eğitim öğretim etkinliklerini aksatmamaları konusunda tedbir almak durumundayken, tam aksine onlara duyuru yapıp, final sınavlarına girmeyenlere mazeretsiz mazeret sınavı ve bütünleme sınavı hakkı kararı aldığınızı ilan ederken, üniversiteyi siyasallaştırdığınızın farkında değil miydiniz?” diye sormaya gerek duymadı.

Kimsenin özlük haklarına zarar verilmemiş

Kimsenin özlük haklarına zarar verilmediyse, haklı ve makul gerekçeleri olan okutmanlar hakkında yaz tatillerinde yıllık izin/hastalık/doğum/ölüm izinleri kullandırılmayıp, yüzlerce sınav sorusu hazırlamadı diye haklarında soruşturmalar açıldığı; bir kısmının Eskişehir dışındaki bürolarda görevlendirildiği, verilen cezaların YÖK tarafından “yok hükmünde sayıldığı” hatta kimi yöneticilerin maiyetinde çalışanlara “mobbing” uyguladığı mahkeme kararı ile tescil edilmesi birer şehir efsanesi mi?

Üniversitenin yurtdışı bürosunda görevlendirilen personelden birinin aile birleşimini sağlarken diğerinin makul ve mantıklı bir gerekçeye dayandırılmadan yurtdışı görevinin iptal edilerek derhal Eskişehir’e dönmesinin talep edilmesi ve bu kişinin yurtdışında uymak zorunda olduğu yerel mevzuat uyarınca yaptığı kimi tasarrufların Türk mevzuatına göre yorumlanıp, ilgiliye suç olarak rücu edildiği; geçmişe dönük ödemelerin maaşına haciz konulmak suretiyle tahsil edilmesi ve bu bağlamda iki çocuklu bir ailenin adeta açlık ve yoksulluğa mahkûm edildiğinin kulaktan kulağa aktarılması bir Alman masalı mı? Malum, Almanya Grimm Kardeşler’in masalları ve masal kahramanlarının çevirdiği entrikalar ile de ünlüdür.

Akademik kadrolarda herkesin kadro sorunu çözülmüş

Akademik kadrolarda yönetime yakın olanların atamaları sorunsuz bir şekilde yapılırken; kendilerine uzak duran, kendi halinde çalışmalarını sürdüren pek çok akademisyen için kadro sorunu çözülememiş; bu durum kimi öğretim elemanları ile kişisel hesaplaşma boyutuna getirilmiştir. Gerekçe ise “YÖK kadrolara vize vermiyor” şeklindedir. Bir diğer gerekçe de çalışan, proje üreten birimlere kadro verildiği, çalışmayanların ise beklediği yönündedir. Bu gerekçe ikna edici değildir.

Rektörün son sözleri

Sayın Rektör, son söz olarak gelecek dönem için “yeniden atanacağını” seçimden önce bütün aday adayları ile bir toplantı yapmak ve istişarelerde bulunmak istediğini, seçim günü sabah kahvaltısını birlikte yaptıktan sonra Anadolu Üniversitesi öğretim elemanlarına yakışan bir olgunlukta seçim salonuna geçeceklerini, seçim sürecinin de gerek internet gerekse diğer ortamlardan an be an takip edilebilmesi için gerekli teknolojik altyapının kurulması yönünde BAUM’a direktif verdiğini söyledi.  

Sayın Rektör geçmiş dönemde yürüttüğü kampanyada son söz olarak “Gelecek sefer buraya rektör olarak geleceğim demiştim. Dediğim çıktı. Artık beni tanıyorsunuz; ne yapacağı belirsiz bir adayın yerine tanıdığınız, bildiğiniz adayı tercih edin” deyip geçen dönemki sözünü tekrar etti. “Buraya yine rektör olarak geleceğim”. Geçmiş dönemde neden ve hangi gerekçelerle atandı veya kendisinin öne sürdüğü gibi yeniden atanacak mı? Bilemiyorum. Bu süreçleri yaşamış biri olarak şunu söyleyebilirim: İkinci defa atamayı yapacak olan erkin dayanağı, ilk dönemin icraatları ile bağlantılı olacaktır.

Toplantıda gündeme gelmeyen, ama insanların zihinlerini meşgul eden hususlar

Toplantıda gündeme gelmeyen, ama öğretim elemanlarının sıkça üzerinde görüş bildirdiği bazı konuları da gündeme getirmek istiyorum. Çünkü bunların da seçmenlerin karar verme sürecinde etkili olacağını ve dikkate alınmasında yarar olduğunu düşünüyorum.

Yabancı dil öğretimindeki başarısızlık: Yabancı Diller Yüksekokulunun kurulması, başarılı ve ülke genelinde farkındalık yaratan iletişim bilimleri, turizm ve otel işletmeciliği gibi alanlarda verilen eğitimin % 30, mühendislik ile iktisadi ve idari bilimler alanlarında % 100 yabancı dilde verilmesi için alınmış önemli bir karardı. Bu kararın uygulanması yükseköğretimde uluslararasılaşmanın sağlanabilmesi için atılan önemli bir adımdı; fakat uygulamada krize dönüştü. Yabancı Diller Yüksekokulu’nun kendi iç dinamikleri ile ilgili sorunları öğrencilere yansıdı. Üniversite tarihinde görülmedik öğrenci olayları bu dönemde yaşandı. Başta YÖK’ün forum sayfaları olmak üzere bütün sanal âlemde Anadolu Üniversitesi aleyhine yazılar yazıldı, yorumlar yapıldı. Öğrenci başarısızlığı, sistemin sorgulanması, aksayan yönlerin revize edilmesi gibi çalışma yapmak yerine, her bir konu ayrı bir krize dönüştürüldü ve bu kriz yönetilemedi. Gelinen noktada, önce derslerin % 30’unun yabancı dilde verilmesi uygulaması kaldırıldı; ardından geriye doğru üç yıl başarısız olan öğrencilerin % 100 Türkçe eğitime dönüştürülen programlara geçişleri sağlandı. Yorgan gitti, kavga bitti misali; yabancı dil öğretimi ve yabancı dilde verilen dersler kaldırılıp öğrenciler de ilgili programlara geçirilince sorun da çözülmüş gibi oldu.

AB öğrenci ve öğretim elemanı değişim programları: Yabancı dilde öğretime ilişkin kararın alınıp uygulanmasından önce, Anadolu Üniversitesi AB öğrenci ve öğretim elemanı değişim programlarında en fazla hareketlilik yaşanan yükseköğretim kurumlarından biri olarak dikkati çekiyordu ve hemen her ortamda gerek üniversite yönetimleri gerekse de kamu kurum ve kuruluşlarındaki görevlilerce örnek gösteriliyordu. Alınan kararın, her ne kadar Erasmus öğrencileri için özel ders havuzu oluşturularak tedbir alınmaya çalışılsa da, seçkin üniversitelerden gelecek öğrenci sayısının zaman içinde daha da azalmasına yol açabilecek bir tehdit oluşturduğu söylenebilir.

Açıköğretim sisteminin yeniden yapılanması ve kredili ders geçme sistemine geçilmesi ile gerek sistemde çalışanların, gerekse öğrencilerin kimi algıları değişmek zorunda kaldı. Bu süreçten gelir temin eden üçüncü kişiler de sistemin değişmesiyle birlikte yeni yapıya uyum sağlamakta sıkıntı çekti. Öğrencilerin en büyük tepkisi akademik takvimde eskiden bir yılda yapılan işlemlerin şimdi iki döneme sıkıştırılması ve bütünleme sınavlarının kaldırılması üzerine oldu. Bütünleme sınavlarının kaldırılması öğrenci mağduriyetlerine (?) neden oldu; mezuniyet aşamasına gelenler için tek ders sınavı uygulaması ile sorunun kısmen ortadan kaldırılmasına çalışıldı. Burada sistemin geçmişiyle ilgili tartışmaları başlatmak yerine, gelecekte ne gibi iyileştirmeler yapılacağı üzerinde durulması gerekiyor.

Yüksekokulların fakülteye dönüştürülmesi, Türkiye genelinde görülen bir eğilim olarak dikkati çekiyor. Lisans düzeyinde eğitim verilen her bir yüksekokulun fakülteye dönüştürülmesi, bana çalışan memnuniyetini sağlama dışında doğru bir karar olarak görünmüyor[7]. Bu kararların alınması sırasında bilimsel önceliklerin, memleket ihtiyaçlarının analizinin yapılmasını gerekli görüyorum.

Bitirirken

Eğer “Hafıza-i beşer nisyan ile malul” ise, yaşananları hatırlatmak, dersler çıkarmak ve buna göre geleceğe yön vermek gerekir. Anadolu Üniversitesi’nin bütün paydaşlarına bu üniversitenin kimliğini otuz yılı aşkın bir süredir onurla taşıyan biri olarak şunu belirtmek isterim ki üniversitemiz yurt içindeki “öncü” ve “rol model” olma özelliğini uluslararası alana da taşımış; Türkiye’ye sorun oluşturmak yerine, Türkiye’nin çağdaş uygarlık yolunda karşısına çıkan eğitim sorunlarını tespit edip, kendine has çözüm ortaklığı uygulamaları ile “sorun çözme” gücü, bilgisi ve deneyimini kazanmıştır. Sahip olduğu iç dinamizmi ile karşılaşacağı günübirlik belirsizliklerin üstesinden gelecek güce ve özgüvene sahiptir. Geçiş dönemlerinde yaşanan kimi belirsizlikler, paydaşlarımızı karamsarlığa düşürmesin.

Yarım yüzyılı aşan mazisi ile Anadolu Üniversitesi, Anadolu’nun bağrında yüce bir bilim kalesi oluşturma yolundaki emin ve kararlı yürüyüşünü sürdürecektir.

---

[1] Mustafa Çakır. Seçim olsa n’olacak. http://m-cakir.blogspot.com/2013/11/secim-olsa-nolacak.html (27.11.2013).

[2] Bkz.: Hukuki Haber. Özel Röportaj: Hukukta gerekçe. http://www.hukukihaber.net/m/?id=21758 (26.11.2013).

[3] Bilmeyenler için hatırlatalım. 26.10.2009 tarihinde Anadolu Üniversitesi Rektörlüğü aday adaylarını belirlemek için yapılan seçimin oy sayım işleminde saat 20:00’ itibarı ile açılan sandıklarda 778 oy kullanılmış olduğu; yapılan sayım sonucu oy dağılımının şu şekilde gerçekleştiği anlaşıldı:

Prof. Dr. Davut AYDIN 96

Prof. Dr. Hasan MANDAL 295

Prof. Dr. Fevzi SÜRMELİ 334

Prof. Dr. Ahmet TUNCAN 28

Prof. Dr. Mustafa Çakır, Prof. Dr. Ö. Zühtü Altan, Prof. Dr. Yılmaz Benligiray, Prof. Dr. Tuncay Döğeroğlu, Prof. Dr. Nazmi Ulutak, Prof. Dr. Nüvit Gerek birer oy aldı. Boş: 18, Hukuk Müşaviri Gülseren Haspullukçu’ya da bir oy çıktı. Dört aday adayından sonra, listeyi altıya tamamlamak üzere birer oy çıkan adaylar arasından kur’a çekimi yapıldı ve listeye girenler de zaten YÖK’e görüşmeye gitmedi. Prof. Dr. Davut Aydın'ın göreve başladıktan sonra siyasetçilerle kurduğu ilişkiler hakkında fikir verecek bir örnek: Mehmet Önel. "CHP Genel Başkanına mektup yazan bizim Davut Aydın mı?" 2Eylül Gazetesi (15 Nisan 2013).  http://www.2eylul.com.tr/chp-genel-baskanina-mektup-yazan-bizim-davut-aydin-mi-makale,2363.html (27.11.2013).

[4] Bkz. Anadolu Üniversitesi’nden Bakan Binali Yıldırım’a Fahri Doktora verilmesi ile ilgili senato kararı: http://www.anadolu.edu.tr/sites/default/files/Senato%204_0.pdf ve o güne ilişkin gazete haberlerinden biri. http://www.utikad.org.tr/haberler/?id=7687 (27.11.2013)

[5] Bkz. Avrupa çapında iki test merkezi. Dünya Gazetesi (14.11.2012). http://www.dunya.com/mobi/news_detail.php?id=171284 (27.11.2013).

[6] Murat Atikel. Bir taksi durağı kadar değeri yok mu? 2Eylül Gazetesi (18.07.2013). http://www.2eylul.com.tr/taksi-duragi-kadar-degeri-yok-mu-makale,3116.html (27.11.2013).

[7] Bu konuya ilişkin görüşlerimi daha önce okuyucularla paylaşmıştım: Mustafa Çakır (21 Kasım 2013). Yüksekokulların Fakülteye Dönüştürülmesi. http://m-cakir.blogspot.com/2013/11/yuksekokullarn-fakulteye-donusturulmesi.html. (27.11.2013).