Avusturya İslam Yasası

“İnsan hayrı/iyiliği istediği gibi, şerri/kötülüğü de ister. İnsan çok acelecidir!”

(İsra,17/11)

Bu sefer Avusturya’da çıkarılan İslam Yasası hakkındaki görüşlerimi, Avusturyalıların bakış açıları ile anlatacağım. Bunu yaparken de akademik yansızlığımı korumaya, duygularımı aklın gerisine atmaya, iğneyi başkasına batırırken çuvaldızı neden önce kendimize batırmamız gerektiğini açıklamaya çalışacağım. 

Avusturya Sosyal Demokrat Partisi (SPÖ) ile Avusturya Halk Partisi (ÖVP) tarafından oluşturulan koalisyon hükümeti bu yasa üzerinde uzun bir süreden bu yana çalışıyordu. Onlara göre bu yasa çoktan çıkması gereken, hatta biraz da gecikmiş bir yasaydı. Yasa tasarısı taraflara iletildikten sonra uzun bir süre ses çıkmadı; tasarının kanunlaşacağını anladıktan sonra yapılan alelacele açıklamalar ve yasaya ilişkin göstermelik endişeler, karşı görüşler ortaya koyulmaya çalışıldı.

Tasarı komisyonlardan geçip meclise geldikten sonra, Yeşiller Partisi, eşitlik ilkesinin zedelendiğine vurgu yapmış; yurtdışından yapılan mali yardımlar konusunda şeffaflık talep etmiş. Avusturya Özgürlük Partisi (FPÖ) Başkanı Heinz Christian Strache de yasaya toptan karşı çıkmış. Bu karşı çıkış, Müslümanların yanında olduğu için değil, “tasarının radikal İslamcılara karşı olmadığı” içinmiş. Ona göre İslam Avusturya’ya ait değilmiş ve bu haliyle eksikmiş.  Minare ve burka yasağı da getirilmeliymiş. Şimdi bu konular üzerinde duralım:

Avusturya, insana olan saygısını göstererek daha 1912’de İslam dinini resmi din olarak kabul etti. İbrahim’in soyundan gelenlerin dinlerinin ortak özelliği İnsanı odak noktasına almasıdır. Uzak doğunun bilgeliği gibi. Konuya bu açıdan bakıldığında, Avusturya yurttaşlar topluluğu farklı dinlerden oluşan bir mozayıktır ve bu anlamda Müslüman Avusturya vatandaşları da diğer dinlere inanan öteki Avusturyalılar gibi dinleri ile birlikte bu ülkenin bir parçasıdır.

“Bu arada Avrupalı kim?” diye sorarsak, durum değişir. Avrupa tarihine bakıldığında, coğrafyanın kuzeyinde, ortasında, güneyinde; doğusunda, batısında bağnazlığın neden olduğu ve onlarca yıl süren savaşlar yapmış; kanlar dökülmüştür. Bütün bunlar, temeli acılarla ve kanlarla yoğrulmuş olan Avrupa kültürü, hoşgörüyü ve insana saygıyı doğu kültüründen almıştır. Bu kültürü çıkardığınızda, geriye kalan Avrupalının bağnazlığı olacaktır.

İslam yasası ile ülkedeki Müslümanlar için merkezi bir yönetim geliyor. Kısmen doğru bir teşhis. Bundan böyle Avusturya’da bulunan bütün cami dernekleri Avusturya İslam Cemaati (İGGiÖ) çatısı altında toplanacak ve tek bir merkezden yönetilecek. Müslümanların dini bayramları tanınacak ve tatil günü olarak benimsenecek. Ayrıca Viyana Üniversitesi bünyesinde açılacak olan ilahiyat fakültesinde ülkede ihtiyaç duyulan din görevlileri yetiştirilecek. Ülkede Müslüman mezarlıkları açılması, dini (helal) kesim yapılması da bu yasa ile düzenlenen konular arasında. Öte yandan Avusturya İslam Cemaati ile birlikte Alevi İslam Cemaati de ayrı bir çatı örgütü olarak kuruldu ve muhatap olarak kabul görüyor. İGGiÖ, gerekli çalışmalara geç katıldığından ve yeterli istişarelerde bulunmadığından olsa gerek, yasayı çekincelerle kabul ederken, AİC yasayı desteklediğini açıkladı.

Ülkede 12 büyük cami derneklerinden en büyüğü olan Avusturya Türk İslam Birliği (ATİB) ve dolayısı ile Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı bu yasayı beğenmedi. ATİB anayasa mahkemesine başvuracağını açıklarken, DİB da bu yasa ile Avusturya’nın yüz yıl geriye gideceği görüşünü öne sürdü.

Yasaya ilişkin olarak ortaya koyulan çekinceleri sıralarken, yapılan düzenlemelerin gerekçeleri üzerinde de akıl yürütelim. 

Yasada Müslümanlara yönelik şüphe varmış: Avusturyalıların hoşgörülerini zorlayan, sokaklarda şalvarla, sarıkla, burka ile gezen; İslamiyet’i tebliğ adına sokaktaki insanlara musallat olan; radikal gruplarla bağlantısı olduğu izlenimi uyandıran pejmürde kıyafetli insanların kendilerini Müslümanların temsilcisi diye tanıtmaya çalışırken, ülkedeki mütedeyyinler şu veya bu gerekçelerle sesini çıkarmadı. Aşırı gidenleri uyarmadı. “Bana dokunmayan yılan bin yıl yaşasın” mantığı bu defa işlemedi. Bazı dernek veya cemaat temsilcileri hazırlanan tasarıyla başlarına geleceği anladığında da  “Atı alan Üsküdar’ı geçmişti”. Şimdi “Yandı gülüm keten helva!” Avusturya Türk toplumu, bundan sonra yasaya tepki göstermek yerine, geçmişten ders veya dersler çıkarmaya çalışmalı.

Avrupa ülkelerinde yaygın bir örgüt ağı bulunan Türkiye kökenli bir Müslüman teşkilatı, bütün bu yaşananların üzerine tuz, biber eker gibi “Buyurun, ben Müslümanım!” sloganı ile bütün Avrupa ülkelerinde bir dizi etkinlik düzenleyeceğini duyuruyor. Bu ay sonu itibarı ile başlayacağı belirtilen bu etkinlikler için seçilen zaman dilimi ve öngörülen etkinlik türü ne derece doğru? Bu girişimler kültürler arasında sağlıklı ilişki kurulması için atılan tek yönlü adımlar; yetersiz ve belirli stratejilerden uzak tek yönlü bir çaba. Oysa iletişim çift yönlü bir etkinliktir. Dilini ve kültürünü bildiğin insanla aynı dilde, eşit pozisyonda konuşmak ve bu esnada aynı mental havayı teneffüs etmek gerekir. Dolayısı ile “öteki” olarak görülenlerin kendini anlatmak için başka stratejileri uygulaması gerekir. Kabul görmek ve benimsenmek istemek doğaldır, ama “Buyurun, ben Müslümanım!” dersen, “N’olmuş yani!” diyenlerin tepkilerine önceden hazırlıklı olunması, yaşanması ihtimal dâhilinde olan hayal kırıklıklarının hesaba katılması yararlı olacaktır.

Yasa, yurt dışından imam getirilmesi uygulamasına son veriyormuş.  Avusturya İslamiyeti resmi din olarak tanımış. Ülkesinde yaşayan Müslümanları hoş görmüş; kendi vatandaşları ile dinsel olarak eş tutmuş. Yıllar içinde yasanın gözden geçirilmesi, günün ihtiyaçlarını karşılayabilir hale getirilmesi için de düzenlenmesi, yenilenmesi gerekmiş. Son derece doğal bir süreç ve ortada yadırganacak bir durum yok.

Türkiye, yurtdışına işgücü gönderirken, vatandaşlarının sosyal ve kültürel ihtiyaçlarının karşılanması konularında özel taleplerde bulunmuş da yerine getirilmemiş mi? Aksine, Türkiye’deki uygulamayı orada da sürdürmüş. Devlet cami yapmaz, ama yapılan camiye imam atar. Seküler bir ülkeyiz deyip yurt dışındaki vatandaşlarımızın dini gereksinimlerini karşılama konusunda gereken sorumluluklar yerine getirilmemiş. Hal böyle olunca, Türkiye’de devletin kurduğu sistem içinde yer alamayanlar, soluğu yurt dışında almışlar; Türkiye’den giden vatandaşların arasında kabul görmüşler; kendi dinsel yorumlarını, dünya görüşlerini vatandaşlar arasında yaymaya, taraftar toplamaya gayret etmişler. Hatta bunların arasından Almanya’da Türkiye’ye karşı “sürgünde devlet” kurmaya yeltenenler bile çıkmış. Yani bazı gruplar vatandaşın inancını sömürmüş; ihtiyaçlarını gelir kapısına dönüştürmüş. Vatandaşları istismar eden yine vatandaşın kendisi olurken, devlet uzun süre müdahalede bulunmamış. Bir süre sonra Diyanet İşleri Başkanlığı duruma müdahil olup, yerel mevzuatlara göre Almanya’da DİTİB, Avusturya’da ATİB gibi cami dernekleri ve federasyonlarının kurulmasına yardımcı olmuş. Kurulan sivil toplum kuruluşlarının başına da atama yoluyla memur, diplomat göndermiş.

İster mahalden görevlendirilen, isterse de Türk devletinin gönderdiği din görevlileri, görevli olarak gönderildikleri ülkelerde yurtdışı ödeneğini alırken, hizmet yerine Türkiye’deki yatırımlarının hesabını öncelemişler; kimi bölgelerde asgari geçim şartlarında yaşam mücadelesi vermeye çalışan vatandaşları adeta haraca bağlamışlar. Yok imamın ev kirası, yok caminin kirası, genel giderleri. Bütün bunların üzerine “minareli cami” tartışmaları... Bazı görevlilerin adeta “karınları doysa, gözleri doymamış”. Birinci kuşak, Türkiye’den getirdikleri adetlerini yaşatmaya çalışırken, Türkiye’den gelen din görevlilerinin taassubundan kaçan ikinci, üçüncü kuşak gençler, cami derneklerinden kaçar olmuş.

Avusturyalıların veya bir başka ülkede, bir başka makam sahiplerinin bunları görmediğini, bilmediğini düşünmek saflık olur. Anadolu insanı cami derneğine gelen sarışın genç kızın veya yağız delikanlının Müslüman olduğu masalına inanırken, Avusturyalılar yeni yasa ile Ziya Paşa’nın sözünü kulaklara adeta yeniden küpe yapıyor: “En ummadığın keşf eder esrâr-ı derûnun; sen herkesi kör, alemi sersem mi sanırsın!”

Cami derneklerine verilen faaliyetleri iptal etme yetkisine gelince; Başbakan veya bakanlar kurulunun “cami” adı altında kurulan, bir süre sonra menfaat çetelerinin eline geçen ve artık din dışında her türlü faaliyete zemin oluşturan kimi sözde cami derneğinin faaliyetlerini engellemesi, radikalleşen cemaatin faaliyet iznini iptal etme yetkisini kullanması son derece doğrudur. Avusturyalılar artık uyanmış, sorunun kaynağına inmeye çalışmaktadır.

Bu satırların yazarı Türkiye’den Avusturya’ya gelip kendilerini filanca hocanın irşat öğrencisiyiz diye tanıtan; kültür ve yardımlaşma amacıyla kurulan pek çok derneğin yönetimine giren ve daha sonra bu derneklerin İslam Kültür Merkezi’ne çevrilmesine tanık olmuştur. Kültür ve yardımlaşma derneklerinin İslam Kültür Merkezleri olarak yapılandırıldığı süreç içinde İran İslam Devrimine duydukları sempatiyi açıkça dile getiren bir başka grup din adamı daha Avusturya’ya gelmiştir. Bunlar vatandaşlara Anadolu insanının bilmediği yeni bir İslam anlayışı ve yorumunu anlatmaya gayret ederken, diğer derneklerin yöneticileri ile ciddi tartışmalar ve çatışmalar yaşamışlardır. Bugün belki en fazla ses çıkaranların o dönemdeki sessizliğinin, boş vermişliğinin ve bu nedenle de Avusturya’daki Türklerin dini cemaatlere bölünmelerinin tanığıdır. Her bir cemaatin ileri gelenlerinin ötekini din kardeşi değil de adeta düşman gibi gördüğü günleri de bizzat yaşamıştır. O günden bu güne dini siyasete alet edenlerin, vatandaşın inançlarını, gereksinimlerini ekonomik gelir kaynağı olarak görüp, türlü yolsuzluklara bulaşanları Avrupalı Türkler gibi, Türkiye’de yaşayanlar da tanımıştır. Buralarda kurulan “cami” derneklerinin topladıkları paraları ikinci, üçüncü ülkelere transfer etmediklerini, bu işin getirisinin iyi olduğunu gören ve aslında Türkiye’de yaşayan her bir dini cemaat önderinin, siyasi parti liderinin kendi din anlayışını, siyasal ideolojisini yaymak ve kendilerine gelir kaynağı yaratmak amacıyla kültür veya cami dernekleri kurmadıklarını kim söyleyebilir?

Camilerin kapatılması: Yasada camilerin kapatılması diye bir husus açıkça yer almıyor. Yasa ile radikal İslamcıların cami adı altında dernek kurması ve buralarda propaganda yapmasının; Avusturya dışındaki ülkelerin yerel politikacılarının buraları arka bahçesi gibi görmesinin önüne geçilmeye çalışılıyor. Bizim anlayışımıza göre okulda, kışlada ve camide siyaset yapılmazdı. Bu anlayış, Avusturya’da da yerleştirilmeye çalışılıyor.

Dini etkinliklerin iptali: Vatandaşlar cami dernekleri veya şu bu cemaatin, görüşün taraftarı, sempatizanı dernekler tarafından düzenlenen etkinliklere katılıp katılmama konusunda ciddi bir ikilem yaşıyor. Bu derneklerin düzenlediği etkinliklerden elde edilen kayıt dışı gelirlerin hesabının dini hassasiyetlerden dolayı sorul(a)madığı, ancak bu etkinliklerin mevsimlere göre sınırlandırılmasının talep edildiği de bir gerçek. Bu yasa ile “kermes yorgunu” vatandaş ile “bağış yüzsüzü” dernekçilerin ortaya koyduğu ortaoyunu bitecek. Herkes oyunu kuralına göre oynayacak. Yoksa biri kalkıp ben filan camide Kur’an okutacağım diyecek de vatandaşın bu istediğine hayır mı denecek? Sanmıyorum.

Cemaatin sorumluluğu: Avusturya İslam Cemaati bu yasa ile kendi ihtiyaçlarını tespit eden, kararlarını alan, bağımsız bir kuruluş olarak yetki ve sorumluluk üstlenecek. Avusturya’nın Avrupa Birliği, Dışişleri ve Yabancıların Uyumundan sorumlu Bakanı Sebastian Kurz’un benzetmesine göre, Angela Merkel’in maaşını ödediği bir papaz nasıl Avusturya’da çalışamıyorsa, üçüncü ülkelerin memurları da Avusturya’daki sivil toplum kuruluşlarında imam olarak çalışmayacaklar. Üçüncü ülkelerden gelen diplomatlar Avusturya yerel mevzuatına göre oluşturulan sivil toplum kuruluşlarında “sivil toplum temsilcisi” olarak çalış(a)mayacak. Avusturya kendi din görevlilerini yetiştirecek ve Müslüman cemaat de din hizmetlerini maaşını ülkede oluşturulacak fondan karşılayan Avusturyalı din görevlilerinden alacak.

İslam coğrafyasının içinde bulunduğu karmaşık durum ve bu durumdan etkilenen Avrupalıların sayısında giderek görülen bir artış elbette var. Bununla birlikte, Avusturya’nın çıkardığı bu yasayı, her hangi bir korkunun ürünü olarak görmek veya islamofobi rüzgârının etkisiyle çıkarıldı demek doğru değil. Bu yasa bir ülkenin kendini ve hangi kökenden olursa olsun, yurttaşlarını koruma refleksidir. Bu yasa, köken ülkeleri tarafından yeterince desteklenmeyen, sahip çıkılmayan, her türlü dış etkileşime açık ikinci, üçüncü kuşak eğitimsiz gençlerin kimlik arayışları sürecinde radikalleşmelerinin önüne geçilmesi için atılan adımlardan, yaşanan onca sorun karşısında alınan önlemlerden biri olarak değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmeye yasal olarak Avusturyalı mental olarak yabancı olanların güvenliğinin ve ülkeye uyumlarının kolaylaştırılması da dâhil edilebilir.

Bu süreçte dikkatlerin sadece İslam yasasına değil, motorlu araçların plakalarında yer alan ve Nazileri çağrıştıran unsurların yasaklanması gibi diğer alanlara da kaydırılırsa, ülkedeki radikalleşmenin önüne geçilmek üzere başka alanlarda da düzenlemeler yapıldığı görülecektir.

Son olarak şunu belirtmek isterim: Bu saatten sonra hiç kimse kalkıp şunu yapalım, bunu yapalım diye Müslümanları tahrik etmesin! Mütedeyyin Müslümanları ve onların inançlarını kendi çıkarlarına alet etmesin. Türkiye ile Avusturya arasındaki ilişkilerde verdiği sağduyulu açıklamalarla sorunun değil, çözümün bir parçası olmaya çalışsın. Sakin, sükûnet içinde ve itidali elden bırakmadan, herkes üzerine düşen görev ve sorumluluğun bilinciyle hareket etsin. Kimse kimseyi sokağa davet etmesin. Bunun yerine Müslümanları ve onların derneklerini yöneten kimi sorumsuz sorumlulardan, vatandaşları çözüm vaatleri ile oyalayanlardan, dernek yöneticiliği sıfatını aldıktan bir süre sonra ekonomik durumlarını alışılmadık şekilde düzeltenlerden hesap sorsunlar.

Yeni yasa herkese hayırlı olsun!

Not: Bu yazı Europa-Journal Mart 2015 sayısı için hazırlanmış olup, gazete yayımlanmadığından burada paylaşılmıştır.