Fair play, spora anlam kazandıran erdemli duruştur

Ağustos ayının sıcak bir akşamında ekran başına geçtim. Amacım, Manisa’da oynanan ve Soma kurbanlarının yakınlarına yardım gibi “insani” bir amaç doğrultusunda organize edilen bir futbol maçını çocuklarımla birlikte izlerken keyifli anlar geçirip, günün yorgunluğunu atmaktı. Günün yorgunluğunu atmak bir yana, milli takımın kalesini defalarca korumuş ve güzide bir kulübün futbol takımında kaptanlık payesi almış bir şahsın hiçbir “sportif” değerle bağdaşmayan söylemlerini duymanın, yakışıksız eylemlerine tanıklık etmenin sıkıntısını yaşadım. Ertesi günü de -bir dil ve iletişim uzmanı olarak- bu yazıyı yazmaya karar verdim.

Artık eğri oturup, doğru konuşmanın/yazmanın vakti geldi de geçiyor. Kimsenin “sporcu” kisvesi altında millete eziyet etmesine gerek yok. Türkiye'deki sportif anlayışın düzeyi ayan beyan ortada.

Adrenalin patlaması “alkışlayın ulan i......"

Maçı kazanan takımın sporcularının kupa töreninden önce seyircinin önünde toplanıp "En büyük Fener, şampiyon Fener! Alkışlayın ulan i......" demesi ile birlikte benim sigortalar attı.

İçimden aynı üslupla “Hadi ordan!" diye cevap verip, şu soruya cevap aradım: "Burada söz konusu olan i.ne kim?" Bence i.ne, ne benim gibi evinde ekran karşısında oturan veya stadyumda bu saygısızlığa maruz kalanlar ne de yediği ekmeğe, meslektaşlarına saygısızlık eden, sporcu ahlakından uzak şahıslar; bilakis sporcu geçinen bu arena kabadayılarının, ekmeğini yediği seyirciye bu şekilde hitap etmesine müsamaha gösteren; sporcu kisvesi altında bir türlü yerelden evrensel standartlara geçemeyen sınırlı kapasitedeki insanlara hak ettiklerinin kat be kat üzerinde ücretleri ödeyenler ve -işini layıkıyla yapanları tenzih ederek belirteyim ki- bunların yeteneklerini, özel hayatlarındaki şımarıklıklarını gazete köşelerinde ve tv programlarında öve öve bitiremeyen, yere göğe sığdıramayan medya maymunları ile nihayet gerçek anlamda sporcu olana değil, sporcu geçinen bir kısım şımarık züppeye hak etmediği ilgiyi göstererek onları adeta şempanzeye çeviren, kendine küfürler savurmasından mazoşist bir keyif alan fanatik seyirci bozmalarıdır.

Maçın ilginç pozisyonları ve hakem

Bu maçta ilginç hakem olayları yaşandı. Çizgi hakemi sakatlandı, yerine dördüncü hakem (E. Toroğlu'nun deyişiyle) çizgi hakemi olarak devşirildi. Maç uzatmalara taşındı, gol olmayınca da penaltı atışlarına geçildi. Penaltı atışlarında vuruşlar bazen gol olur, bazen olmaz. Bu son derece doğaldır. Bununla birlikte, penaltı atışlarında süreci yöneten hakemin hal ve hareketleri ile beden dili üzerinden verdiği mesajlar sporcuların şımarık davranışlarının veya diğer paydaşlar arasındaki istenmedik durumların önüne geçilebilmesi bakımından son derece önemlidir. Bu uygulamaya yaşanmış taze bir örnek olarak Dünya Kupası maçları sırasında penaltılara kalan Hollanda-Arjantin karşılaşması gösterilebilir. Uluslararası maçlarda ülkemizi başarı ile temsil eden Cüneyt Çakır bu maçta kaleci Jasper Cillessen’in rakip oyuncunun konsantrasyonunu bozmaya yönelik gayri sportif davranışına izin vermemişti[1]. Dün akşam ise hemen bütün atışlarda, galip takımın kalecisinin kalenin dışındaki oyalama ve konsantrasyon bozmaya yönelik davranışlarını ve rakip takımın tribünlerdeki seyircileri ile ekran başındaki izleyicilere karşı yaptığı “tombala çekme” hareketini herkes gibi hakem de seyretti. Ama sadece seyretti, o kadar...

Bu atmosferde penaltı atan rakip oyuncunun atışı gole çevirememesi üzerine duyduğu üzüntüyü hafifletmek üzere arkadaşıyla birdirbir oynamaya kalkan bir kaleci gördük. Arkadaşının üzerine zıplayan kaleciye kırmızı kart göstermek yerine, ilk önce mağlup takımın penaltı kaçıran ve duyduğu üzüntü nedeniyle milli kalecinin sevinç ve coşku ile yaptığı kısa mesafeli koşuda önüne çıkarak engellediği için (!) fiili müdahaleye maruz kalan oyuncusuna sonra da olayın failine sarı kart vermekle durumu idare ettiğini sandı. Bu uygulama maçın sonucuna doğrudan etki eden fahiş bir hakem hatasıydı. Hakem, önemli bir amaç uğruna yapılan maçta da didişmeyi sürdüren kart ergenlere kırmızı kart gösterme cesaretini gösterseydi, belki maçın sonucu değişecekti, ama daha da önemlisi Mustafa Kamil Abitoğlu adı Türk spor tarihine altın harflerle yazılacaktı. Olmadı, tren kaçtı...

Sporcu ahlakıyla bağdaşmayan işler

Hakemin gayet makul olduğunu gören, takım kaptanlığı bandını üzerinde taşıyan milli kalecimiz, maçı kazanmış olmanın verdiği moral ve yüksek adrenalin coşkusuyla hızını alamayıp, rakip takımın "Pitbull" lakaplı oyuncusu için "Belediye gereksiz sokak köpeklerini zehirlesin, ..." gibi gereksiz sözleri sarf etmek yerine, rakip takımın kalecisi gibi olumlu mesajlar verebilecekti. Bu arada rakip takımın kalecisi Fernando Muslera, gerek sportif başarısı ile gerekse centilmen tavırları ile maçın adamı olmayı sonuna kadar hak etti.

Galip takım, “karakter olarak, insan olarak iyi insanlardan oluşuyor” derken bir duruma işaret ediyordu, ama sergilediği olumsuz davranışları ile arkadaşlarının başarısını gölgelemekle kalmadı; benim gibi Türkiye’nin sempatisini de kaybetti.

Büyük kaptan, maçtan sonra sosyal medya üzerinden mesaj yayımlamış; ama bu mesajında özrü kabahatinden büyük. Kendini eleştirenlere aba altından sopa göstermiş. Milletin yemediğini görünce de “çevir kazı yanmasın” misali, söz ve davranışlarını tevil etmeye çalışmış. “Hiç kimse üstüne alınmasın” diyor. Sen takım kaptanı olarak arkadaşlarınla el ele verip, size tezahürat yapanları “i.neler!” diye nitelendiriyorsun. Sonra da “...bu tarz şeyler futbolda güzel değil ama her derbi maçından sonra bu tarz şeyler konuşuluyor, yaşanıyor. Bunlar oluyor futbolda. Fazla da abartmaya, büyütmeye gerek yok. Bunlar futbolun içinde olan şeyler” diye demeç veriyorsun. “Bu tarz şeyler” kabak tadı verdi ve artık tekrar etmesin. Saha içindeki gerilime atıfta bulunarak, sorumluluktan kaçamazsın; bu tip gerilimleri kaldıramıyorsan profesyonel destek almalısın. Aksi halde masum rollere bürünüp, işin içine üçüncü şahısları karıştırmayacaksın! Unutma, “En ummadığın keşfeder esrâr-ı derûnun, Sen herkesi kör, âlemi sersem mi sanırsın?”[2]

Benim sporcum senin sporcundan daha ...

Bazı Fenerbahçe sempatizanlarının konuya farklı yaklaştığını gördüm. Sosyal Medya’da bir arkadaş “hakem araya girmeyeydi de, Türkiye'nin en iyi kalecisi Volkan bu terbiyesize kendi takım arkadaşını soyunma odasında dövmek, rakip takımın futbolcusuna pabuç gibi dilini çıkarmak, çimlere yayılıp köpek gibi havlamak neymiş bir göstereydi” diye yazmış. Bunlar yandaşların hoşuna giden, egoları parlatan, lakin içi boş, topluma mesaj vermeyen, aksine geçmişi tekrar eden, gerilimi körükleyen laflar. Bu satırların yazarı, malum şahsın zafiyetlerinin ve geçmişteki fallerinin farkında ve "sütten çıkmış ak kaşık" olmadığını biliyor. Lakin, eskiyi kurcalamanın bir manasının olmadığının da farkında.

Vatandaşlar, taraftarlar vs neyse de gerek Galatasaray gerekse Fenerbahçe kulüp yetkililerinin yangına bir çap çıra ile gider gibi yaptığı açıklamalar da geleceğe yönelik umut vermekten uzak.[3] Fair play açısından ise tünelin ucu karanlık görünüyor.

Geçmişten ders çıkarmak

Bu yazıyı "büyük" kaptanın deyişiyle “laf olsun diye” değil, tarafları, paydaşları aydın olmanın sorumluluğu ile uyarmak, tarihe not düşmek için yazıyorum[4]. Yandaki gazete kupüründe Türk sporunda bugün hatırlamak istemediğimiz ve 1967 yılında yaşanan olumsuz bir haber yer alıyor. Bu haber, sorumsuzluğun sonunun nereye varacağının göstergesi olarak zihinlere nakşedilmeli. Onca uyarıya rağmen kendine çeki düzen vermeyen habercilerin, sporcuların, idarecilerin, seyircilerin, sair bütün paydaşların/aktörlerin aklını başına alması için önlerine konulmalı. Almayanlara da mevzuatın öngördüğü yaptırımları uygulamak ve sonuçlarını topluma göstermek gerekmez mi?

Sporsever bir yurttaşın beklentileri

Geçmişte spor yapmış, sporcularla pek çok müsabakaya çıkmış bir sporsever olarak, bırakın sporsever olmayı sıradan bir yurttaş olarak beklentim, sportif anlayışla bağdaşmayan, gençlere olumsuz örnek olan, toplumda infial uyandıran, vatandaşları kamplara ayıran etik dışı davranışları sergileyenler hakkındaki yasal kovuşturmanın taraf gözetilmeksizin yapılması.

Yöneticilerin söz ve davranışları ile genç kuşaklara örnek olmasını; sporcuların da futbol antrenman bilgisi ve teknik, taktik çalışmalarının yanı sıra profesyonel destek alıp stresle başa çıkma, kişisel imaj yönetimi, etkili iletişim kurma ve takımdaşlık gibi becerileri kazanmaları, toplumsal hayatın içinde genç kuşaklara sadece sözleri ile değil, davranışları ile de olumlu örnekler sunan birer centilmen olarak yer almasını diliyorum.

Hakemlere gelince; müsabakalar sırasında ölçüsüz sevincini/kinini ilkokul çocuğu gibi dışa vuran sözde sporcuların sorumsuz davranışlarını sarı kartla geçiştiren basiretsiz hakemlerden rahatsız oluyorum; sahada, kuralları adil bir şekilde uygulayan; eyyam yapmayan hakemler; gol sevincini beş vakit namaz gösterisine çevirmeyen; formasını çıkarıp, bedenini teşhir etmeyen kişiler görmek istiyorum.

Bir iki söz de seyircilere. Maçı centilmence seyreden; müsabaka sırasında oyunun akışına göre sporculara destek olan erdemli insanların spor ve sporcunun gelişimi üzerindeki olumlu etkileri herkes tarafından takdir edilmektedir. Müsabakaları izlemeye gidenlerin, "yakası açılmadık" küfürlerle rahatlamaya çalıştığı dönemler artık geride kaldı. Dürüst oyun, adil ve insanca yarış her yerde destek görür; ne pahasına olursa olsun kazanmaya çalışmak ve ben yapınca mübah, rakip yapınca değil anlayışın bırakılması gerekir. Futbol, sonuçta bir oyundur. Oyuncular da saygı görmek, takdir edilmek ister; tekdir değil [5]. Sonuçta fair play, spora anlam kazandıran erdemli bir duruştur ve yürekli insanların ürünüdür.

Bitirirken

Gazi Mustafa Kemal’in şu sözü ile bitirmek istiyorum: “Spor, yalnız beden kabiliyetinin bir üstünlüğü sayılmaz. İdrak ve ahlak da bu işe yardım eder. Zeka ve kavrayışı kısa olan kuvvetliler, zeka ve kavrayışı yerinde olan daha az kuvvetlilerle başa çıkamazlar. Ben sporcunun zeki, çevik, aynı zamanda ahlaklısını severim.”

---

[1] Tuncay Hoş. Cüneyt Çakır psikolojik baskıya izin vermedi. Milliyet –Skorer. 10 Temmuz 2014. http://www.milliyet.com.tr/dunya-kupasi/cuneyt-cakir-psikolojik-baskiya-hollanda-arjantin-detay-1909684/ (26.08.2014)

[2] Ziya Paşa’nın Terkîb-i bendinden.

[3] İlhan Ekşioğlu: İki ayaklı köpek kendini bilir. Milliyet Gazetesi. http://www.milliyet.com.tr/ilhan-eksioglu-iki-ayakli-kopek-fenerbahce-1931208-skorerhaber/ (26.08.2014). Galatasaray’dan Volkan açıklaması. Milliyet Gazetesi. http://www.milliyet.com.tr/galatasaray-dan-volkan-aciklamasi-galatasaray-1931335-skorerhaber/ (26.08.2014) ve Fenerbahçe: Sizi değiştireceğiz. Milliyet Gazetesi. http://www.milliyet.com.tr/fenerbahce-sizi-degistirecegiz--fenerbahce-1931390-skorerhaber/ (26.08.2014).

[4] Volkan Demirel’den bir açıklama daha. Milliyet Gazetesi. http://www.milliyet.com.tr/volkan-demirel-den-bir-aciklama-galatasaray-fenerbahce-1931073-skorerhaber/ (26.08.2014).
[5].Okuyun: Sporu güzelleştiren evrensel kavram: Fair-Play. Türkiye Futbol Federasyonu. http://www.tff.org/default.aspx?pageID=228&ftxtID=15815 (26.08.2014).